Čuvari baštine

Radnim danima u 18.25 na RTS 1, od 17. do 26. avgusta

Srpske crkve i manastiri na Kosovu i Metohiji od 1999. do 2014. godine – Dokumentarna serija u osam epizoda, producentske kuće „Srpsko slovo“ iz Gračanice, autor: Predrag Radonjić

Čije su pravoslavne crkve na Kosovu po svom poreklu i čije će biti u skoroj budućnosti – tema je koja se provlači kroz svih osam polučasovnih epizoda i o tome raspravlja više od dvadeset stručnjaka, govornika – Srba, Albanaca i međunarodnih predstavnika na Kosovu i Metohiji. Epizode se razlikuju po tome da li je u fokusu opšti značaj i status ovog nasleđa ili pojedinačni slučajevi i specifični aspekti tog opšteg pitanja, kao što su određeni istorijski periodi, stanje zaštite i uzgoženost crkvenih objekata, uključujući i destruktivne epizode albanske lokalne zajednice ispoljene 2004. godine.

1. epizoda

U prvoj epizodi čućemo neobičnu tvrdnju predstavnika Istrijskog instuta u Prištini da su crkve Srpske pravoslavne crkve nastale obnavljanjem ranije podignutih ilirskih hrišćanskih bogomolja. Čućemo i bliže se upoznati i sa manje zvučnim crkvama i manastirima koji čine jednu važnu mrežu sakralne topografije Srbije čije se težište i središte nalazi u Velikoj Hoči i drugim mestima Kosova i Metohije. Čak 14 crkava i crkvišta nalaz se u ovom metohijskom selu nadomak Orahovca u kome danas živi svega 500 Srba. U autentičnom obliku ostale su tri crkve, dok su druge vremenom rušene pa obnavljane ili su od njih ostali samo belezi.

2. epizoda

Danas Albanci i njima naklonjeni strani istoričari pokušavaju da ospore nasleđe srpske kulture i istorije na Kosovu i Metohiji relativizujući ili negirajući njihovu nacionalnu utemeljenost i pripadnost. Najupečatljiviji stav iznosi dr Ana Leila, sociolog iz Italije, koja tvrdi da je „neosporno da crkve na Kosovu pripadaju Srpskoj pravoslavnoj crkvi, ali one su nasleđe koje će pripasti Kosovu. Apsurdno je osporavati njihovo srpsko poreklo, kao i osporavati prava Kosova da to nasleđe smatra svojim“.

3. epizoda

Za Srbe, rušenje, destrukciju, iskorenjivanje u osmanskom periodu najočiglednije simbolizuje crkva i manastir Svetih Arhangela u Prizrenu čiji je ktitor bio car Dušan u 14. veku. Ova bogomolja je srušena u 17. veku, a od njenog materijala je sagrađena Sinan-pašina džamija. Albanska stana pak optužuje Srbe da su posle Balkanskih ratova rušili islamske, albanske verske objekte.

4. epizoda

Zašto se 2004. godine na Kosovu, posle pet godina protektorata međunarodnih snaga dogodio pogrom Srba, paljenje i rušenje više desetina crkava, ubistava – ostaje bez odgovora. Čuvena je bila izjava jednog albanskog istoričara da su Dečani i Pećka Patrijaršija glavni štabovi srpskih specijalnih policijskih snaga. Zašto je u tim masovnim napadima stradalo sve ono nasleđe koje je krasilo Prizren? Čak je jedan poznati publicista to divljanje nazvao – urbicid, ubijanje grada Prizrena.

5. epizoda

Može li se govoriti o nekakvom planu, ideji, dugoročnom cilju rušenja srpskog nasleđa, ili je to delo stihije? Kakva je uloga platforme takozvane Prizrenske lige iz 1878. godine, teorije o ilirskom poreklu Albanaca kao starosedelaca i Slovena kao uljeza i uzurpatora?

6. epizoda

Kosovo i Metohija je jedino mesto u Evropi gde se srednjovekovno nasleđe moralo braniti tenkovima, bojevom municijom i bodljikavom žicom. Danas samo Visoke Dečane štiti malobrojne italijanske straže. Pećku Patrijaršiju, Gračanicu i Bogorodicu Ljevišku čuvaju snage kosovske policije u čijem sastavu služe Srbi.

7. epizoda

Sedma epizoda se bavi institucionalnom zaštitom onako kako je to predviđeno Ahtisarijevim planom. Aneks 5 govori o srpskom crkvenom nasleđu, ali zaštita tih objekata poverena je Albancima. UNESCO ne prepoznaje crkve kao nosioce zaštite već države. Ahtisarijev plan predviđa srpsko nasleđe i poreklo pravoslavnih crkava, ali i to se dovodi u pitanje.

8. epizoda

Koliko su osnovane strepnje da bi u dogledno vreme Albanci u crkve i manastire, ako dobiju pravo od UNESCO-a na njihovo posedovanje, mogli da dovedu sveštenstvo i monaštvo iz Albanije? To nije samo kulturološko i civilizacijsko, već, pre svega, političko pitanje. Tito nije branio doseljavanje državljana Albanije na Kosovo, potpuno je pružao podršku davanja državnih atributa tadašnjoj Autonomnoj pokrajini, Srbi su se čudili i strahovali za svoju budućnost.

IZVOR: RTS