Nedovoljna politička podrška glavna prepreka rešavanju pitanja nestalih

– Privremeni spisak nestalih lica je radni dokument koji ažurira i održava MKCK, a koji je na raspolaganju Radnoj grupi. Prema njemu, do septembra 2021. godine još uvek postoji 1.630 nestalih lica. Radna pod-grupa za forenzička pitanja je jedini forum koji okuplja forenzičke aktere iz Prištine i Beograda – kaže Martina Fava

Rešavanje problema kidnapovanih i nestalih lica tokom 1999. godine, pre i posle rata na Kosovu i Metohiji, je jedan od ključnih problema u pogledu postizanja mirnog rešavanja pitanja Kosova i Metohije i pomirenja Srba i Albanaca. O ovom problemu je Udruženje porodica kidnapovanih i nestalih lica na KiM u Beogradu, koje predvodi Verica Tomanović, ove godine u dva navrata oragnizovalo Okrugli sto na kojem je, pored ostalih, učestvovala i Martina Fava, koordinator za nestala lica i njihove porodice na Zapadnom Balkanu. Zamolili smo je za odgovore na nekoliko pitanja koja traju od kada i sama kidnapovanja i ubistva, a koja su postavljena i na pomenutim skupovima koji su održani u maju i septembru ove godine u hotelu „Palas” u Beogradu.

• Međunarodni komitet Crvenog krsta (MKCK) je kao najveća i najznačajnija neutralna humanitarna organizacija radila na evidentiranju kidnapovanih, nestalih i ubijenih lica na području Kosova i Metohije tokom, pre i posle rata 1999. godine. Kakve su vaše evidencije i na kakve ste prepreke nailazili u radu?

– MKCK stavlja porodice nestalih u središte svog humanitarnog mandata: sva lica čiji su članovi porodica nestali između 1. 1. 1998. i 31.12. 2000. obratila su nam se kako bismo otvorili zahteve za traženje. Pratili smo našu evidenciju sastavljanjem spiska nestalih lica, koji je MKCK sačinio i ažurirao tokom sukoba i nakon njega. Jedan od početnih glavnih zadataka Radne grupe za nestala lica u vezi sa događajima na Kosovu*(*Bez prejudiciranja statusa, u skladu sa Rezolucijom 1244), bio je da delegacije Radne grupe iz Beograda i Prištine odobre ovaj spisak. Privremeni spisak nestalih lica je radni dokument koji ažurira i održava MKCK, a koji je na raspolaganju Radnoj grupi. Prema njemu, do septembra 2021. godine još uvek postoji 1.630 nestalih lica.

• Koji sve problemi i prepreke ometaju ekshumaciju i identifikaciju kidnapovanih i nestalih na  Kosovu i Metohiji i na koje načine otklanjate prepreke?

– Nedovoljna politička podrška, nedostatak novih informacija, potreba za povećanjem lokalnih forenzičkih kapaciteta, kao i resursi udruženja porodica nestalih pored politizacije ovog pitanja, glavne su prepreke za pronalaženje 1.630 ljudi koji se još uvek vode kao nestali u vezi sa sukobom na Kosovu*. Saradnja između strana ključna je za postizanje rezultata i prevazilaženje prepreka: kroz mehanizam Radne grupe, dve strane sarađuju.

• Zašto Priština koči proces traženja nestalih lica i ne izvršava svoje obaveze i da li možete da utičete na to?

– Delegacije i Prištine i Beograda u Radnoj grupi preuzimaju obaveze, koje MKCK kao predsedavajući i neutralni posrednik prati tokom i između sednica Radne grupe, kako bi se osiguralo sprovođenje tih obaveza. Od izuzetne je važnosti da se obe strane pridržavaju preuzetih obaveza i ulože sve moguće napore kako bi postigle rezultate. Prištinska i beogradska delegacija imaju odgovornost da pruže odgovore porodicama nestalih o sudbini i mestu gde se nalaze njihovi nestali voljeni.

• Kako gledate na činjenicu da srpska strana prihvata da odradi sve lokacije koje traže albanske porodice, ali to ne čini albanska strana za lokacije koje traže srpske porodice?

– Kao što sam ranije napomenula, odgovornost za pružanje odgovora porodicama nestalih leži na stranama u ovom procesu. Delegacije Beograda i Prištine u Radnoj grupi preuzimaju obaveze, čije sprovođenje predsedavajući Radne grupe kao neutralni posrednik prati.

• Kada poredite Vaš rad na identifikaciji nestalih u drugim zemljama sveta kako objašnjavate ovaj problem sa Kosovom i Metohijom?

– U septembru 2021. broj nestalih osoba iznosi 1.630. Do danas je više od 4.434 porodica dobilo informacije o sudbini i lokaciji svojih najmilijih. Stopa uspešnosti identifikovanja nestalih lica u kontekstu Kosova* iznosi 73 posto, i najviša je u svetu. Više od 1.800 lica je pronađeno i identifikovano od osnivanja Radne grupe 2004. do danas. Radna grupa je isključivo humanitarni i nepolitički forum: MKCK omogućava, vodi i usmerava ovaj dijalog. Radna grupa pripada dvema stranama. Radne grupe između strana koje su prethodno bile uključene u sukob ne postoje u mnogim kontekstima u kojima radi MKCK. MKCK predsedava sličnim mehanizmima za nestala lica na Kavkazu i na Bliskom istoku.

• Kako vidite problem „zarobljenih” posmrtnih ostataka u mrtvačnici u Prištini, za oko 350 lica, koje je sakupljao KFOR i čija se sudbina ne rešava toliko godina unazad, a mogla bi. Šta možete da uradite i u čijem je mandatu da pokrene ovo pitanje?

– Pitanje NN lica je veoma složeno i zaista ostaje nerešeno dugi niz godina. Osnovana 2005. godine sa ciljem da poboljša koordinaciju i ubrza procese ekshumacija, identifikacija i repatrijacija/primopredaje posmrtnih ostataka, Radna podgrupa za forenzička pitanja je jedini forum koji okuplja forenzičke aktere iz Prištine i Beograda. Na ovom podforumu se raspravlja o NN licima, a članovi beogradske i prištinske delegacije u Radnoj pod-grupi su preduzeli korake za rešavanje ovog pitanja.

• Kakva su Vaša očekivanja u vezi otvaranja arhiva KFOR-a, UNMIK-a, Haškog tribunala, NATO-a, OEBS-a, OVK i drugih organizacija u vezi kidnapovanih i nestalih lica na KiM ?

– U oktobru 2018. godine MKCK je potpisao Sporazum sa Međunarodnim rezidualnim mehanizmom za krivične sudove i angažovao dva istraživača MKCK-a u Hagu. Arhiva ove institucije primarni je izvor informacija o sukobima na prostoru bivše Jugoslavije sa preko 10 miliona dostupnih dokumenata. Jačanjem dosadašnje saradnje, MKCK ima za cilj da u ovim arhivama potraži relevantne informacije koje mogu doprineti rešavanju sudbine svakog nestalog lica koristeći imena svih nestalih lica koje je registrovao MKCK i mesta njihovog nestanka.

– Od jula 2018. godine MKCK je kontaktirao 43 države članice NATO-a i države koje nisu članice NATO-a čije su trupe bile raspoređene u regionu, kao i 9 međunarodnih organizacija među kojima su Haški tribunal, sedište NATO-a, EU, UN, UNHCR, OEBS, Zapadnoevropska unija, Lekari bez granica i Kancelarija visokog predstavnika zatraživši podršku za dostavljanje informacija iz njihovih arhiva koje bi potencijalno mogle dovesti do razjašnjenja sudbine nestalih lica u vezi sa sukobima u regionu. Kao rezultat toga, i za sada, SAD, Francuska, Nemačka, Danska, Poljska, Kanada, Norveška, Finska, Italija, Holandija, EU, sedište NATO -a, Zapadnoevropska unija i UNHCR su dostavile relevantnu dokumentaciju MKCK.  Takođe, MKCK je zatražio pristup arhivama obe strane u Radnoj grupi.

– Da bi podržali rad Komisija za nestala lica, analitičari MKCK-a pažljivo gledaju i analiziraju dokumentaciju/informacije dobijene iz različitih gore navedenih izvora i pripremaju analitičke izveštaje kad god pronađu relevantne informacije o potencijalnom grobnom mestu, pogrešnoj identifikaciji ili pretpostavljenoj identifikaciji tela koje je već ekshumirano.

S. Đukić

Izvor: https://jedinstvo.rs/